History in the making.

Wat zich afgelopen donderdag afspeelde in WOW, Bos en Lommer kan niet anders beschreven worden dan een magische avond. In het eerste half uur van de avond voltrekt zich een schouwspel dat geen betere aanleiding kon zijn van het gesprek dat vervolgens gevoerd werd.

Gastsprekers van de avond: Prof. dr. Gloria Wekker. Prof. dr. PH. Philomena Essed.
Twee heldinnen van verzet. Op een voetstuk geplaatst vanavond door Patricia Kaersenhout (kunstenares, cultureel activist).

De moderator opent de avond. Hortend en stotend werkt zij zich door de introductie van beide grootheden. Het schuurt, het frustreert, en het irriteert het publiek. Ook na de introductie wordt het niet veel beter. De moderator weet duidelijk niet veel af van de achtergrond van beide dames of de onderwerpen waar zij zich mee bezig houden. Rechts van mij worden verontwaardigd hoofden geschud, achter me wordt gegniffeld van ongeloof en mijn buurvrouw links van mij vraagt retorisch: ‘Dit is toch genant?’. Het ongemak in de zaal groeit als een gezwel.

Ik voel het dilemma. Spreken we het ongemak uit of laten we het toe (met als gevolg dat we niet de avond krijgen waar we zo op hoopten). Na zo’n 25 minuten raakt de maat vol. Een jongedame uit het publiek vraagt zich hardop af of de moderator echt nodig is voor dit gesprek. Ik kijk naar waar de reactie vandaan komt. Vergelijkbaar met het gevoel dat ik had toen ik ontdekte dat Volkert van der G. een witte man was, ervaar ik nu enige opluchting dat de dam van het hek geopend is door een witte jongedame. Mijn neef en ik kijken elkaar aan: beide de adem ingehouden, ogen groot. Ik weet wat hij denkt: dit kan niet, dit hoort niet. Zo zijn we niet opgevoed: alles voor de goede vrede… Of toch niet?

De witte zuster krijgt bijval van een aantal zwarte zusters maar het mag niet baten. De moderator gaat onverstoord verder met haar vragenlijstje. En dan… Waar in de realiteit jaren voor nodig waren gebeurt nu in een fractie van minuten. Het ongemak groeit en wanneer de moderator het voor de zoveelste keer heeft over de Black in plaats van Cultural archives, loopt de emmer over.

Patricia Kaersenhout, kunstenares, (en het levende bewijs dat zwart niet kraakt), grijpt in en neemt over. Een luid gejubel gaat op in de zaal, al is niet iedereen het ermee eens. Een zwarte broeder gaat de strijd aan met Patricia; hij gunt de moderator meer respect. Ik begrijp het maar denk tegelijkertijd: heiligt het middel niet het doel? En: moet dit nu? Na alle commotie besluit de organisatie een kleine pauze in te lassen. En dan… begint de avond pas echt.

Patricia heeft plaatgenomen op het podium als moderator maar stelt zich bescheiden op. Ze geeft beide professoren alle ruimte om met elkaar het gesprek aan te gaan. Wat volgt is niet te beschrijven. Het publiek wordt getrakteerd op een analyse uit eerste hand van wat zich zojuist heeft afgespeeld door misschien wel de twee meest deskundigen op dit gebied in Nederland.

Of we de situatie ook hadden kunnen aanpakken zonder de waardigheid van de dame (moderator) aan te tasten, vraag Essed zich af. Ik begrijp haar; het voelde niet goed. Maar ook denk ik aan mijn opvoeding: Pas je aan, loop in de pas. Je moet al harder lopen dan de rest, dus maak vooral niet te veel herrie. ’Maar Patricia gaat er tegenin. Waarom zou je je ongemak voor jezelf moeten houden? Waarom rekening houden met de ander [in plaats van jezelf]? Ik pik dit niet meer. De discussie tussen Philomena enerzijds en Patricia anderzijds doet me ook denken aan iets dat Essed eerder op de avond benoemt wanneer ze het heeft over de anti-racismebeweging in de jaren ’80 versus nu, ofwel: Zwarte piet is zwart verdriet vs zwarte piet is racisme. De strijd wordt feller gevoerd; men is niet bang meer om de confrontatie aan te gaan en de vinger op de zere plek te leggen. Na een mooie discussie concludeert Essed door een citaat van Nelson Mandela aan t halen dat: ‘Respect is wat je van de ander krijgt, waardigheid is iets dat je je kunt laten ontnemen.’

Wekker stelt nog: Misschien hadden we haar moeten vragen: ‘Hoe vind je zelf dat het gaat?’ waarop de zaal in lachen uitbarst. De toon is gezet. Het publiek is ontspannen, relaxed, en stil om geen woord te missen van het gesprek van de drie dames. Dat de dame in kwestie geen gehoor gaf aan de groeiende frustruatie van het publiek maakte dat de situatie escaleerde. En dat lijkt mij ook een mooi voorbeeld van hoe het in de werkelijkheid kan verlopen wanneer groepen zich niet gehoord voelen. Dan valt de bom.

Wat volgt is een prachtig gesprek tussen drie dames die vanuit hun kennis, en ervaringen de ontwikkelingen in Nederland sinds hun studiejaren analyseren. Bijvoorbeeld de ontwikkelingen binnen de politiek en de trend die gezet werd in de jaren ’90 toen een politicus publiekelijk uitsprak dat de Islamisering onverenigbaar is met de Nederlandse samenleving. Hoe we het vervolgens hadden over ‘knuffelallochtonen’ en hoe we nu beland zijn in het tijdperk van: ‘Meer of minder Marokkanen…’.  Ook wordt gesproken over de politieke betrokkenheid van Wekker. Een activistische wetenschapper wordt ze ook wel genoemd, en dat is geen compliment zegt ze erbij. Essed reageert daarop met weer een quote van een favoriet: Om de wereld te kunnen veranderen moet je er deel van zijn (angela Davis). Theory for the sake of theory hoeft voor mij niet. 

Of ik ooit verandering zal kunnen aanbrengen in deze wereld weet ik niet. Wel ben ik gelukkig dat ik deel heb mogen uitmaken van deze avond; dat ik hier getuige van mocht zijn.

Dear ladies, Essed, Wekker en Kaersenhout,

I salute you. So so lobi.

Een scholar.